Kırsal Yerleşim Peyzaj Kimlik İndeksinin Belirlenmesine Yönelik Yöntem Önerisi


Proje

Kırsal yerleşmelerin özgün dokusunu “peyzaj kimliği” üzerinden değerlendiren bu araştırmanın amacı, kırsal yerleşmelerin peyzaj kimlik bileşenlerinin belirlenmesine yönelik sayısal bir yöntem geliştirmek ve bu kimlik bileşenlerinin mekansal dağılımını ortaya koymaktır. Önerilen yöntemin uygulama alanı olarak çeşitlilik gösteren jeomorfolojik yapı, özgün kırsal mimari karakter, iklimsel yapı ve çeşitlilik gösteren kırsal ekonomi ve sosyokültürel yapısı ile zengin kırsal dokulara sahip olan Ege bölgesi olarak belirlenmiştir. Kırsal yerleşmeler nüfus büyüklük ve yoğunluğu, sosyo-kültürel özellikler, ekonomik aktiviteler, doğal çevre kalitesi, açısından kentsel çevrelerden farklılık göstermektedir. Kentsel yerleşmelerle karşılaştırıldığında yapılaşmış çevre, ekonomik aktivitelerin çeşit ve büyüklüğü, sosyal yapının heterojenliği gibi açılardan daha küçük ölçekli ve göreli olarak homojen olan bu yerleşme dokuları, doğal çevre ile uyum ve doğal çevrenin çeşitliliği açısından oldukça zengin ve özgün karakterler sergilemektedirler. Günümüzde yaşanan küreselleşme eğilimleri doğrultusunda şekillenen piyasa arayışları, teknolojik gelişmeler, iletişim ve bilgi teknolojilerindeki ilerlemeler, kentleşme süreci ile birlikte çağdaş toplumun yaşam alışkanlıklarında gözlemlenen yeniliklerin mekâna olan etkileri, farklı boyutlarda kentsel ve kırsal çevrelerin değişimine neden olmaktadır. Kentsel alanlar söz konusu etkenlere cevap verecek şekilde mekânsal açıdan yeniden örgütlenirken aynı etkenlerin kırsal çevre üzerindeki etkileri fiziksel boyutlarda yerleşimlerin peyzaj kalitesi üzerinde gözlemlenmekte ve geleneksel yapıdan farklılaşan peyzaj değişimlerini gündeme getirmektedir.

Bununla birlikte zamanla kır-kent arasındaki dengenin, gittikçe kentsel karakterin baskın olduğu melez tipolojileri yaygınlaştıracak şekilde değiştiği ve kırsal kimliğin olumsuz yönde etkilendiği görülmektedir. Kırsal peyzaj üzerinde gözlemlenen değişimlerin kontrol edilmesi ve kırsal peyzaj kimliğinin korunması fikri uluslararası politikaların geliştirilmesinde ancak son yıllarda ilgi odağı olmuştur. Bu durum, Dünya Miras Sözleşmesi ve Avrupa Peyzaj Sözleşmesi (2000) ile değişmiş ve “peyzajın uluslararası politika aracı olarak değerlendirilmesi” fikri gündeme gelmiştir. Türkiye, farklı iklimsel, coğrafi, sosyo-kültürel, etnik özelliklerin çeşitli kombinasyonlarla bir araya gelmesi sonucu kültürel peyzaj açısından büyük bir çeşitlilik sunmaktadır. Söz konusu çeşitlilik ve farklıklarla Türkiye kimlik temelli yaklaşımlar ve araştırmalar için oldukça uygun bir zemin oluşturmaktadır. Ancak özgün dokuların tespiti ve kırsal yerleşme analizlerinde de detaylı yaklaşımların son derece sınırlı olduğu dikkat çekmektedir. Genellikle kırsal yerleşmeler de kentsel yerleşmelere benzer bakış açısı ile ve benzer özelikler dikkate alınarak değerlendirilmektedir. Kırsal yerleşmelerin sağlıklı gelişimleri ve sahip oldukları özgün kimlik özelliklerini yitirmemeleri için kırsal yerleşmelere has nitelik ve niceliklerin dikkate alınması gerekmektedir. Bu kapsamda kimliği oluşturan bileşenlerin tanımlanması ve bileşenlerin kantitatif olarak kimliği tanımlama oranlarının tespitine yönelik sayısal yöntemlerle desteklenmesi kimlik araştırmalarına yeni bir bakış açısı kazandıracak ve güçlü bir bilimsel alt yapı sunacaktır. Bu bağlamda bu araştırmada, “kırsal yerleşme kimliği” olarak adlandırılan özelliklerin, kentsel yerleşmelerden farklı olarak kırsal yerleşmelerin daha detaylı ve bütüncül bir “kırsal peyzaj kimliği” kavramı ile değerlendirilmesi öngörülmektedir.